Perfectionisme neemt steeds meer toe. Vooral jongeren hebben er vaker last van. Ook de prestatiedruk in de maatschappij forceert ons soms om de lat een tandje hoger te leggen. Tijd om perfectionisme onder de loep te leggen. Want is het eigenlijk wel zo erg? Hoe laat je perfectionisme los? Wat is nog gezond gedrag? En wat heeft perfectionisme te maken met burn-out? In dit blog behandelen we 9 vragen die vaak over perfectionisme worden gesteld.

Inhoud

• Misverstanden over perfectionisme
• Hoe word je een perfectionist?
• Wat zijn de kenmerken van een perfectionist?
• Welke type perfectionisten zijn er?
• Wat is gezond en ongezond perfectionistisch gedrag?
• Is het erg om perfectionistisch te zijn?
• Kun je met perfectionisme leven?
• Welke valkuilen kent een perfectionist?
• Wat zijn de positieve kanten van perfectionisme?
• Perfectionisme loslaten: Hoe maak je van perfectionisme je kracht?

Misverstanden over perfectionisme

Laten we eerst even wat misverstanden uit de wereld helpen. Perfectionist ben je niet per se op ieder vlak van je leven. Je kunt extreem veeleisend zijn op het gebied van je uiterlijk, maar je huis kan nog steeds een puinhoop zijn. Of je bent een streber op je werk, maar op sociaal vlak sloof je je niet extra uit. Je vindt je gezondheid het allerbelangrijkst, maar je opleiding of je persoonlijke ontwikkeling boeit je minder. Zo maar even wat gebieden waarbij perfectionisme kan opspelen. Je hoeft dus echt niet op alle vlakken het uiterste uit jezelf te halen om een perfectionist te zijn.

Daarnaast denken veel mensen dat vooral vrouwen perfectionistisch zijn. En dat is ook niet waar. Mannen en vrouwen vertonen ongeveer even vaak perfectionistisch gedrag. Het is dus niet typisch iets vrouwelijks. Wel is er een verschil. Vrouwen zijn vaker kritisch op zichzelf, en mannen op zichzelf én anderen. Nu deze twee misverstanden weer rechtgetrokken zijn nemen we je mee naar 9 meestgestelde vragen over perfectionisme.

9 vragen over perfectionisme

1. Hoe word je een perfectionist?

Ben je als perfectionist geboren of word je er een? Beiden, is het antwoord. De psychologen Thomas Curran en Andrew Hill van de University of Bath (Verenigd Koninkrijk) ontdekten het volgende. In een onderzoek uit 2016 kwam naar voren dat ongeveer de helft van de ondervraagden (allemaal perfectionisten) genetisch gezien aanleg had voor perfectionisme. Maar de andere helft niet. Dus waar komt hun perfectionistisch gedrag dan vandaan? Curran en Hill vermoeden dat veranderingen in de maatschappij ervoor gezorgd hebben dat er steeds meer druk is ontstaan. Zo wordt er steeds meer van je verwacht dat je slaagt in het leven of dat je op z’n minst ‘iets’ presteert. Er is meer competitie met anderen en sociale netwerken zijn nagenoeg verdwenen. Social media dragen ook sterk bij aan het idee dat je een perfect leven moet hebben met een fantastische baan, een gelukkige relatie, een boeiend sociaal leven en je er goed uit moet zien.

Ook sijpelt deze druk door in de opvoeding. Ouders zijn meer controlerend en angstig, terwijl de wereld er niet per se onveiliger op wordt. Gewoon ongedwongen spelen en lol maken is er voor kinderen soms niet eens meer bij. De agenda’s zitten op jonge leeftijd al vol met afspraken en op de middelbare school maken sommige zich al druk over hun cv. Jongeren hebben het te druk en ervaren steeds meer stress en burn-out. Nu zijn er natuurlijk ook mensen die onder dezelfde omstandigheden geen perfectionisme ontwikkelen. Bepaalde karaktereigenschappen of kenmerken bepalen of je gevoelig bent om perfectionisme te ontwikkelen. Welke kenmerken dat zijn lees je in de volgende vraag.

Bekijk hier een TedX video (Engels) van psycholoog en onderzoeker Thomas Curran over toenemend perfectionisme in de maatschappij.

2. Wat zijn de kenmerken van een perfectionist?

Hoe gedraag je je en hoe denk je als perfectionist? Er zijn meerdere eigenschappen of kenmerken die dat bepalen. We geven je hieronder een indicatie, maar er zijn er vast nog meer te bedenken. Overigens wil het niet zeggen dat je alle kenmerken moet hebben, soms zijn enkele genoeg om perfectionisme te ontwikkelen of perfectionistisch te zijn. Overigens kun je ook een of meerdere onderstaande eigenschappen hebben en toch niet perfectionistisch zijn. Het verschil is dat een perfectionist voor zichzelf (en soms dus ook voor anderen) de lat hoog legt. Lees even mee:  

• Je denkt vaak dat er maar één oplossing is;
• Je vindt het lastig om beslissingen te nemen of twijfelt veel;
• Je vindt het moeilijk om de controle los te laten;
• Je waardeert jezelf alleen als je je doel bereikt hebt of iets gepresteerd hebt;
• Je bagatelliseert je eigen talenten of prestaties;
• Je bent bang om te falen en doet daarom (soms) iets maar liever niet;
• Je geeft het snel op als iets niet meteen lukt;
• Je bent bang om fouten te maken of om iets niet goed te doen;
• Je wilt de ander veranderen, zoals je partner of een zus of broer;
• Je wordt onzeker of onrustig als je niet weet wat de ander denkt of voelt;
• Je stelt taken eindeloos uit;
• Je weet niet wanneer je moet stoppen;
• Je checkt zaken iets te vaak (in de spiegel kijken, calorieën tellen, taalfouten), soms op het dwangmatige af;
• Je bent bang dat anderen zien dat je het eigenlijk niet kunt;
• Je praat bedachtzaam omdat je geen foute dingen wil zeggen;
• Je denkt dat je de enige bent die iets goed kan;
• De mening van anderen is heel belangrijk voor je;
• Je voelt je verantwoordelijk en neemt taken en opdrachten heel serieus;
• Je hebt het gevoel dat je niet op anderen kunt bouwen;
• Je bent analytisch heel sterk.

3. Welke type perfectionisten zijn er?

Op deze vraag is niet echt een eenduidig antwoord te geven. Er zijn namelijk verschillende theorieën over hoe je perfectionisten indeelt. Zo hebben Curran en Hill het in hun onderzoek over drie vormen van per­fectionisme. Iemand die hoge eisen stelt aan zichzelf, iemand die hoge eisen stelt aan anderen en iemand die wil voldoen aan de eisen van anderen (sociaal voor­geschreven perfectionisme). Dit kunnen ouders, docenten of vrienden zijn, of gewoon de maatschappij in zijn geheel. Die eisen hoeven ook niet per se echt te zijn, het gaat bij ‘sociaal voorgeschreven perfectionisme’ vooral om de druk die je ervaart.

Volgens Joachim Stoeber, professor in de psychologie aan de universiteit van Kent zijn er maar twee typen: de niet aangepaste perfectionist (maladaptief) en de aangepaste perfectionist (adaptief). Een adaptieve perfectionist heeft hoge verwachtingen van zichzelf maar kan dit redelijk in perspectief brengen als zijn plannen in duigen vallen. Deze perfectionist is wat flexibeler en kan zijn eisen eventueel bijstellen. Een maladaptieve perfectionst denkt daarnaast dat anderen ook veel van hem of haar verwachten. Hij of zij ziet vooral wat er beter had gekund en is bang om fouten te maken. Deze perfectionist heeft veel meer last van (faal)angst.

4. Wat is gezond en ongezond perfectionistisch gedrag?

Perfectionisme is een mooie kwaliteit om het uiterste of het beste uit jezelf te halen. Kwaliteit willen leveren of iets goed willen organiseren, daar is helemaal niets mis mee. Het wordt pas ongezond als jouw zelfbeeld hiervan afhangt. Als je dus vindt dat je faalt of niet goed genoeg bent als je je doelen niet haalt. Of dat je je schaamt tegenover anderen omdat je in hun ogen niet voldoet aan een ideaal. Ook kan er tijdsdruk ontstaan omdat je te lang met dingen bezig bent. Je kunt hierdoor je deadlines niet halen of je komt niet toe aan je persoonlijke behoeftes waardoor je werk-privébalans verstoord raakt. Dán veroorzaakt perfectionisme gevoelens van angst, stress en spanning die op termijn voor klachten kunnen zorgen.

Wil jij weten of je burn-out bent?  Download dan gratis dit complete e-book:

Hoe weet je of je burn-out bent? Lees er alles over en ontdek het zelf

5. Is het erg om perfectionistisch te zijn?

Als perfectionisme doorslaat dan kan dit ernstige gevolgen hebben. Er is een Nederlands handboek door een aantal psychologen in 2016 hierover samengesteld. Dit geeft aan dat perfectionisme uiteenlopende aandoeningen – van ­eet-, angst- en paniekstoornissen, tot burn-out, depressie en zelfs suïcide – kan veroorzaken. Ligt perfectionisme hieraan ten grondslag, dan is heeft het in die situatie weinig nut om de stoornis of ziekte zelf te behandelen. Pak je daarentegen het onderliggende perfectionisme aan, dan verdwijnen (mogelijk) ook de andere klachten. Heb je trouwens de vraag over de verschillende typen perfectionisten gelezen (zie vraag 3)? Volgens de psychologen Curan en Hill blijkt dat vooral de ‘sociaal voorgeschreven perfectionist’ last heeft van serieuze aandoeningen. En dit type neemt de laatste jaren erg toe.

6. Kun je met perfectionisme leven?

Met ongezond perfectionisme (zie vraag 4) is het best lastig leven. Je hebt namelijk vaak chronisch last van stress, spanning, weinig zelfvertrouwen, faalangst en andere angsten. Je leven kan hierdoor zwaar voelen en je kunt gebukt gaan onder depressieve stemmingen. Niet echt het leven dat je met je perfectionisme wilde bereiken. Integendeel. Je wilt de dingen perfect doen omdat je graag tevreden en trots wilt zijn op wie je bent. Met perfectionisme bereik je juist het tegenovergestelde. En dat is behoorlijk frustrerend.

7. Welke valkuilen kent een perfectionist?

Iedereen heeft valkuilen, ook de perfectionist. Het probleem is dat je dit vaak zelf niet ziet. Ben jij perfectionistisch aangelegd dan is het misschien handig om je van je valkuilen bewust te worden zodat je ze gaat herkennen.

• Valkuil 1: je focust je sterk op één oplossing en ziet hierbij niet welke oplossingen nog meer kunnen leiden naar een goed resultaat;
• Valkuil 2: je hebt moeite met veranderingen en verzet je er vaak tegen. Dit komt omdat je je sterk vasthoudt aan je eigen weg en wat jij denkt dat goed is. Omdat je vasthoudt aan het oude vertrouwde mis je vaak ook innovatieve ideeën;
• Valkuil 3: je trekt alles naar jezelf toe omdat je denkt dat je het beter kunt dan anderen of omdat jouw methode beter werkt. Soms vind je dat anderen de kantjes eraf lopen. Je zou juist meer moeten delegeren zodat je jezelf niet overlaadt met werk;
• Valkuil 4: je vermijdt nieuwe uitdagingen en ervaringen omdat je bang bent om te falen. Zo belemmer je jezelf om te groeien, en ben je minder spontaan en creatief;
• Valkuil 5: je vermijdt kritiek van anderen waardoor je waardevolle informatie mist om vooruit te komen;
• Valkuil 6: je piekert veel te veel waardoor je kansen mist, moeilijk beslissingen maakt, dingen vertraging oplopen en er te veel energie verloren gaat. Je zou juist vaker dingen gewoon moeten doen en maar kijken waar het schip strandt;
• Valkuil 7: je hebt geen rem en gaat maar door. Hierdoor raak je veel sneller uitgeput dan anderen waardoor je dat wat je doet aan kwaliteit en creativiteit verliest. Ook de rust die hiermee denkt te krijgen bereik je niet;
• Valkuil 8: je geeft uit angst om te falen snel op waardoor je geen nieuwe talenten en vaardigheden ontwikkelt of op de oppervlakte blijft;
• Valkuil 9: je verliest je vaak in details waardoor heel veel tijd verloren gaat aan zaken die echt niet zo belangrijk zijn. Je zou je vaker op de grote lijnen moeten richten.
• Valkuil 10: je klaagt over anderen die de lat lager leggen dan jij. Dit komt de sfeer in je team of groep vaak niet ten goede en kan jou het gevoel geven dat je er alleen voor staat.

 8. Wat zijn de positieve kanten van perfectionisme?

Als je dit zo allemaal leest, lijkt het alsof perfectionisme alleen maar negatief is. Maar dat is natuurlijk niet zo. Gezond en gebalanceerd perfectionisme heeft een heleboel positieve eigenschappen. Gelukkig maar. Jij kunt dus echt een heleboel uit je perfectionisme halen. Nieuwsgierig wat dat is? Lees maar eens het volgende rijtje met positieve eigenschappen:

• Oog voor detail:
• Discipline;
• Passie en gedrevenheid;
• IJverig;
• Hoog moraal;
• Kwaliteit bieden;
• Fouten (op tijd) opmerken;
• Ambitie;
• Dingen en mensen naar een hoger plan tillen;
• Groot verantwoordelijkheidsgevoel.

9. Hoe maak je van perfectionisme je kracht?

Ongezond perfectionisme is geen ziekte, hoewel je er dus wel ziek van kan worden. Er zijn dus ook geen behandelingen die je van perfectionisme af kunnen helpen. Wel kun je er mee leren omgaan en hierbij kan coaching je helpen. Ook kun je zelf een aantal dingen doen om met je doorgeschoten perfectionisme in goede banen te leiden. Op die manier wordt het een kracht in plaats van een last. We geven je hieronder een aantal tips.

A. Erken dat je perfectionistisch bent

De eerste stap naar verandering begint altijd met het erkennen en accepteren dat een bepaalde eigenschap je in de weg zit. Als je veel stress en spanning ervaart en het je ontwikkeling in de weg staat, dan is je perfectionisme geen kwaliteit meer. Het betekent overigens niet dat je er voortaan maar met de pet naar moet gooien. Je kunt leren om je perfectionisme te doseren en in balans te brengen.

B. Ontdek je perfectionistische overtuigingen

Je kunt perfectionistisch in aanleg zijn (bijvoorbeeld als je hoogsensitief bent), maar er in doorslaan geeft mogelijk aan dat het iets anders maskeert. Vaak zit er een negatieve overtuiging achter je perfectionistisch handelen. Soms ontstaat die overtuiging al in je kindertijd. Wat die overtuiging is? Daar kom je achter op het moment dat je jezelf bijvoorbeeld afvraagt: wat gebeurt er in mij als ik stop met dit gedrag? Je doet op je werk bijvoorbeeld altijd heel erg je best, je mag geen fouten maken en neemt te veel taken van anderen over. Hoe zou je je voelen als je eens niet zo je best deed? Wat gebeurt er dan? Waarschijnlijk komen er allerlei gevoelens, emoties en gedachten naar boven. Kijk hier eens rustig naar, zonder te oordelen. Misschien kom je erachter dat als je niet hard werkt, je jezelf nutteloos vindt of niet de moeite waard. En klopt die overtuiging wel? Vind je anderen ook nutteloos of waardeloos als ze minder hard hun best doen? Waarschijnlijk niet. Je hebt dus een negatief oordeel over jezelf die jou niet verder helpt. Tijd voor een andere, positieve overtuiging!

C. Kijk met compassie naar jezelf

Als perfectionist kun je behoorlijk hard naar jezelf zijn. Als je erachter gekomen bent waarom je dit gedrag vertoont (je negatieve overtuiging) dan weet je waarschijnlijk ook dat dit is ontstaan vanuit een overlevingsmechanisme ofwel coping genoemd. Het heeft lange tijd een voordeel gehad om je zo te gedragen. Je kon hierdoor een bepaalde situatie beter aan. Speelde dit al in je kindertijd dan heb je te maken met een stuk in jou dat gekwetst is. Je mag dus best met compassie naar jezelf kijken. Door jezelf hard af te straffen of te veroordelen duw je delen van jezelf weg waar je juist van kan leren. En hoe harder je het wegduwt, hoe meer het – vaak op een vervelende manier – naar de voorgrond treedt. Behandel jezelf dus met geduld, compassie en respect.

D. Sta jezelf toe om fouten te maken

In het verlengde van de vorige tip ligt dat je jezelf toestaat om fouten te maken. Iedereen maakt fouten, dus waarom zou jij een uitzondering zijn? Fouten maken is niet erg, het is een leerproces. Het is een natuurlijke manier waarop mensen en het leven in elkaar zitten. Als je geen fouten zou maken, zou je ook niet vooruitkomen. En dat is niet wat je wilt, toch? Een fout maken betekent ook niet dat je fout bént. Het heeft niets met jou persoonlijk te maken. Het betekent dat je gedrag niet in de juiste richting ging en dat je dit kunt corrigeren. Dat is een heel andere invalshoek om naar jezelf en je gedrag te kijken. Daarnaast, door voor jezelf de lat lager te leggen en jezelf fouten toe te staan, kun je dit ook beter van anderen accepteren. Zo wordt de relatie en sfeer met je omgeving meer ontspannen.

 Wil je meer tips om met perfectionisme om te gaan? Lees dan: Hoe word je minder perfectionistisch? 4 tips

Bronnen:

Blendle.nl/Quest Psychologie | Chantal van der Leest

Gezond.nu | Lian van Doorn

Psychologiemagazine.nl