Over angst valt heel veel te vertellen. Je hebt ze in alle soorten en maten. Ook tijdens een burn-out komt angst geregeld voor. Daarom willen we jou in dit Grote Angstdossier zo veel mogelijk informeren over welke soorten angst er zijn, wat de symptomen van angst zijn en wat je eraan kunt doen. Zo gaan we samen het angstmonster te lijf.

Aangepast op 6 november 2023 

Inhoud:

Hoeveel mensen hebben last van angst?

De functie van angst

Welke angstsymptomen zijn er?

Welke vormen van angst zijn er?

Depersonalisatie bij angst

Angst voor de angst

De oorzaken van een angststoornis

Angst en burn-out

Wanneer stoppen angstklachten bij burn-out

Angst: wat gebeurt er in je brein en lichaam

Je angstgevoelens overwinnen

Behandeling bij angstklachten

4 oefeningen om direct angst en stress te verminderen

Podcasts over angst en paniek

 

 

Hoeveel mensen hebben last van angst?

Bang zijn we allemaal wel eens. Als het goed is, is dit gevoel tijdelijk. Maar als angstige gevoelens maanden of zelfs jaren blijft voortduren, dan spreek je van een angststoornis. Volgens het laatste onderzoek over angststoornissen hebben 1,19 miljoen Nederlands last van een angststoornis. Tijdens de coronapandemie zijn die gevoelens van angst alleen maar toegenomen. Dit blijkt uit cijfers uit 2020 van de Gezondheidsmonitor 2020 van de GGD’s, GGD GHOR Nederland, het RIVM en het CBS. De groep die hier het meeste last van heeft zijn jongeren tussen de 18 en de 35 jaar. Negen procent van de jongeren maakt kans op een depressie of angststoornis. In 2016 was dit nog 6 procent. Bij volwassenen boven de 35 jaar namen angstgevoelens juist ietsje af. Vrouwen (7 procent) hebben meer last van angstgevoelens dan mannen (5 procent). Woon je in een stad en ben je hoogopgeleid? Ook dat maakt dat je meer risico loopt op depressie of een angststoornis. 

 

De functie van angst

Net als iedere emotie heeft angst een heel normale en nuttige functie. Dankzij je angst kun je een situatie goed inschatten, veranderen of aanpassen. Wanneer je bijvoorbeeld een presentatie moet geven dan kunnen je zenuwen ervoor zorgen dat je scherp bent en goed kunt presteren. Maar als zenuwen doorslaan in faalangst, dan verliest het zijn nuttige functie. Je durft niet meer, klapt dicht, kunt je minder goed concentreren en je presteert slechter. Of je bent bang dat je ziek wordt waardoor je extra alert bent op de signalen van je lichaam en gezonder leeft. Maar ook hier geldt dat als je gedrag doorslaat, je te maken hebt met angstklachten die je leven uiteindelijk kunnen beheersen.

 

Welke angstsymptomen zijn er?

Angst is een raar gevoel. Soms kunnen we met ons hoofd heel goed beredeneren waarom het helemaal niet nodig is om bang te zijn. En toch gebeurt het. Daarnaast kun je het vaak maar moeilijk onder controle krijgen. Je moet bijvoorbeeld continu blijven denken aan die situatie die je zo angstig maakt, terwijl je dat helemaal niet wilt. Het lijkt hoe harder je angst van je afduwt, hoe sterker het terugkomt. Wanneer je last hebt van angstklachten dan kun je dit op verschillende manieren ervaren. We zetten hier de meest voorkomende op een rijtje:

• Zweten;
• Blozen;
• Hartkloppingen;
• Hoge en oppervlakkige ademhaling;
• Droge mond;
• Lusteloosheid;
• Tintelingen;
• Hyperventilatie;
• Gevoel van doodgaan;
• Gevoel van constante onheil;
• Depersonalisatie;
• Gevoel van controleverlies;
• Wazig zien;
• Warm of koud hebben;
• Flauwvallen;
• en een opgejaagd gevoel;
• Misselijkheid;
• Geen eetlust;
• Verkrampt lichaam;
• Benauwdheid, gevoel van stikken;
• Overmatige alertheid.

 

Welke vormen van angst zijn er?

Je kunt voor iets specifieks bang zijn en angstig worden als je daarmee in aanraking komt (fobische angst). Veel mensen zijn bijvoorbeeld bang voor spinnen en krijgen al koude rillingen als ze aan spinnen denken. Anderen zijn niet bang voor iets specifieks, maar voelen zich voortdurend angstig en bezorgd. Ze hebben continu een vaag gevoel van onheil. Of ze worden zonder duidelijke aanleiding overvallen door een paniekaanval. Daarnaast heb je ook ernstige klachten als een angststoornis of hypochondrie. Op welke manier je er ook last van hebt, angst en paniek kunnen je dagelijks leven enorm beperken. Niet iedere angst is dus hetzelfde, het kan verschillende vormen aannemen. Hieronder laten we zien welke:

1. Schrikken/gewone angst;
2. Angst-/paniekaanval;
3. Angst-/paniekstoornis;
4. Gegeneraliseerde angststoornis;
5. Faalangst;
6. Straatvrees;
7. Sociale fobie;
8. Dwangstoornis;
9. Hypochondrie;
10. Dysmorfofobie;
11. Specifieke/enkelvoudige fobie.

 

1. Schrikken/gewone angst

Schrik jij snel? Zoals van een onverwacht hard geluid of een auto die vlak langs je rijdt? In dat geval is angst een normale reactie die je voorbereidt op mogelijk gevaar. Je wordt er alert door waardoor je gevaar kunt ontwijken of voorkomen. Deze vorm van angst kun je redelijk eenvoudig beredeneren en van je af laten glijden zodat je er niet langdurig last van hebt.

 

2. Angstaanval of paniekaanval

Een paniekaanval ontstaat vaak als je iets ingrijpends hebt meegemaakt. Zoals een overval of als je getuige bent van een ongeluk. Hierdoor kun je angstig zijn als je bijvoorbeeld een winkel in gaat omdat dit kan aanvoelen als plaats delict. Of je ziet iets wat lijkt op die nare situatie die je hebt meegemaakt waardoor alles weer naar boven komt.

 

3. Angst-/paniekstoornis

Houd een paniekaanval voor lange tijd aan dan spreek je van een stoornis waarbij je de dingen gaat vermijden die je angst opleveren. Bij mensen die lijden aan een angst- of paniekstoornis of een posttraumatische stressstoornis (ptss) gaat er iets mis tussen de (snelle) instinctieve reactie en de rationele inschatting van gevaar. Je lichaam en geest blijven dan op scherp. Ook bij een onschuldige prikkel als de knal van een ballon of het zien van een spin. Het denkende deel van je brein is dan niet in staat om de angstreactie van je lichaam onmiddellijk af te remmen. Met als gevolg dat je voortdurend bang bent om niets. Angst- en paniekklachten komen ook veel voor bij mensen met een depressie. Iets verderop lees je meer over de oorzaken van een angststoornis.

 

4. Gegeneraliseerde angststoornis

Wanneer je lange tijd last hebt van angstklachten, spreek je van een gegeneraliseerde angststoornis. Je klachten verergeren en je vermijdt bepaalde situaties structureel. Je dagelijkse leven kan hier behoorlijk onder lijden. Zo durf je bijvoorbeeld geen boodschappen meer te doen uit angst bepaalde mensen tegen te komen. Of durf je niet te solliciteren uit angst te falen. Hierdoor raak je steeds meer in een isolement.

 

5. Faalangst

Bij faalangst heb je moeite met presteren en brengt dit een grote druk met zich mee. Vaak ligt de oorzaak bij te kritisch zijn op jezelf, te hoge verwachtingen en onzekerheid. Maar ook zoiets als dyslexsie kan ervoor zorgen dat je het gevoel hebt meer te moeten presteren dan anderen.

Download hier de infographic over faalangst

 

6. Straatvrees

Je hebt verschillende angsten die te maken hebben met ruimtes en plekken. Bij pleinvrees heb je last van angst voor grote open ruimtes zoals op pleinen. Meestal durf je wel de straat op. Bij straatangst vind je het eng om je vertrouwde omgeving te verlaten en is het de straat opgaan al een hele opgave. Vandaar de term straatvrees. Vaak is ook reizen met het openbaar vervoer lastig. Je kunt last krijgen van een paniekaanval, gaan zweten of trillen, hoog ademen of een hyperventilatieaanval krijgen.

 

7. Sociale fobie

Bij een sociale fobie of angst heb je last van angst in het sociale verkeer. Zo kan het bijvoorbeeld angst oproepen om in het openbaar te spreken of op te treden. Ook de dagelijkse sociale contacten kunnen moeilijkheden opleveren. Zoals naar een verjaardag gaan, een praatje met iemand maken, iemand aanspreken op je werk of iemand die meekijkt op je werk. Sociale angst heeft veel te maken met onzekerheid, en angst voor kritiek en afwijzing. Vaak weet je wel dat dit niet nodig is, maar toch heb je geen grip op je angstgevoelens. Er zijn een aantal oorzaken die ervoor zorgen dat je gevoelig bent voor deze specifieke angst:

1. Genetische aanleg:heb jij familie met sociale angst? Dan heb je drie keer meer kans dat jij hier ook last van hebt;
2. Omgeving:je opvoeding of een heftige gebeurtenis kan sociale angst oproepen;
3. Drug en drank:drugs, alcohol maar ook koffie en cola kunnen angsten aanwakkeren en versterken.

Wil je meer weten over sociale angst? Lees dan dit blog: Sociale angst, isolatie en afzondering door stress en burn-out; hoe ga je ermee om? 

 

8. Dwangstoornis

Bij een dwangstoornis heb je de neiging om bepaalde handelingen heel dwangmatig uit te voeren. Je bent bijvoorbeeld overmatig aan het schoonmaken. Of moet zes keer controleren of je de achterdeur wel dicht hebt gedaan. Of je telt alle tegels waar je op loopt. Maar het zijn niet alleen de handelingen, ook gedachtes kunnen dwangmatig zijn. Deze gedachtes zijn vaak heel onlogisch en daar ben je je ook bewust van. Toch is het lastig om dit te stoppen. Bijvoorbeeld de gedachte dat je broer een ongeluk krijgt. Dit soort gedachtes kunnen gevoelens van schaamte oproepen en je aan het twijfelen brengen. Je kunt jezelf ook straffen door jezelf bepaalde handelingen op te leggen die je moet herhalen. Een dwangstoornis, ook wel OCD (Obsessive Compulsive Disorder) genoemd, is een hersenaandoening. Bepaalde hersendelen zijn overactief waardoor deze stoornis ontstaat. Met medicijnen of hersenstimulatie kan dit vaak verholpen worden.

 

9. Hypochondrie

Denk jij bij ieder pijntje dat je iets ernstigs hebt? Misschien heb je wel last van hypochondrie ofwel ziektevrees. Iets heel simpels als een hoofdpijntje of jeuk kan in je gedachten een ernstige ziekte worden. In werkelijkheid is er dan niet veel aan de hand. Fysieke gewaarwordingen leiden al gauw tot angst.

 

10. Dysmorfofobie

Wordt ook wel Body Dysmorfic Disorder (BDD) genoemd. Hierbij heb je een niet realistische kijk op de relatie met je lichaam. Je denkt bijvoorbeeld dat je erg lelijk bent, hebt een obsessie met bepaalde lichaamsdelen of bent bang dat je lichaam bepaalde afwijkingen vertoont. Dit ontstaat vaak in of vlak na de puberteit maar kan ook op volwassen leeftijd voorkomen. Soms ben je wel 3 tot 8 uur per dag met je lichaam bezig door bijvoorbeeld obsessief in de spiegel te kijken, op internet informatie hierover op te zoeken of proberen je ‘afwijkingen’ te verbergen of te camoufleren. Ook kun je allerlei activiteiten vermijden vanwege je uiterlijk, zoals niet op een feestje komen of niet op je werk durven verschijnen.

 

11. Specifieke/enkelvoudige fobie

Bij een specifieke (enkelvoudige) fobie beperkt de angst zich tot specifieke situaties, objecten of mensen. Voorbeelden zijn: vliegangst, angst voor autorijden, angst voor spinnen en claustrofobie.

 

 

Depersonalisatie bij angst

Sommige mensen hebben naast deze angstklachten ook last van depersonalisatie. Dit is een psychische klacht die veel bij angstproblematiek voorkomt. Je ervaart dan vervreemding van je lichaam en je omgeving. Dit is een enge ervaring die je angstgevoelens ook weer voedt. En dit is jammer, want eigenlijk is het juist heel goed dat dit gebeurt. Je lichaam en emoties geven hiermee een duidelijk signaal naar het verstandelijk brein dat je veel te lang bent ingeschakeld op overleven. Bijvoorbeeld doordat je gevoelens van onvrede te lang hebt gerelativeerd.

 

De oorzaken van een angststoornis

Er is niet één oorzaak aan te wijzen waar je angstgevoelens vandaan komen. We geven hier een aantal factoren die aanleiding kunnen zijn van een angststoornis. Heb je angstklachten dan is het goed om een specialist te raadplegen over jouw persoonlijke oorzaak.

Meest bekende oorzaken van een angststoornis:

• Karakter: sommige mensen zijn gevoeliger voor stress en (hierdoor ook voor) angstige gevoelens. Ook is bekend dat mensen die introvert zijn eerder last hebben van angstklachten. Zij zijn zich meer bewust van hun gevoelens en gedachten, piekeren vaker en reageren eerder bezorgd of angstig.
• Erfelijkheid: zitten angststoornissen en andere angstklachten bij jou in de familie? Dan kan het zijn dat ook jij hiervoor aanleg hebt. Het wil niet zeggen dat je per se angstklachten krijgt. Bij dwangstoornissen speelt erfenis wel een prominentere rol.
• Fysiologische oorzaken: soms werkt er iets niet goed in je brein of lichaam waardoor angstgevoelens worden opgeroepen. Zo wekken neurotransmitters (boodschapperstoffen) als ze niet goed werken gevoelens van angst op. Zij spelen een rol in het angstcircuit en geven hormonen door als serotonine en dopamine. Is dit uit balans dan kun je bijvoorbeeld heftiger in situaties reageren. Een teveel aan cortisol kan ook angstklachten oproepen. Bij diabetes kan een snel dalende bloedsuikerspiegel voor angst zorgen. Daarnaast zijn er voorzichtige onderzoeken naar angst in verband met een ongezond darmstelsel. Ook kan een ziekte zelf angst veroorzaken, zoals de angst om weer kanker te krijgen.
• Ingrijpende ervaringen: ervaringen uit het verleden kunnen soms pas jaren later in de vorm van angst naar boven komen. Zoals een nare jeugd waarin je bent gepest of waarbij verwaarlozing een rol speelde. Tot het meemaken van aan ongeluk of de sterfte van een dierbaar persoon.

 

Bekijk hier een documentaire van een jonge vrouw die met hardlopen van haar angststoornis afkwam:

Angst en burn-out

Je kunt een burn-out hebben én iets heftigs hebben meegemaakt waardoor je paniekaanvallen hebt. Maar ook als je geen traumatische ervaring hebt gehad, kun je tijdens je burn-out toch last van angstaanvallen hebben. Hoe kan dat? Stress is een van de oorzaken waardoor je een angstaanval kunt krijgen. Hierbij wordt extra cortisol aanmaakt. Het stresshormoon cortisol zorgt ervoor dat je lichaam met die enorme hoeveelheid stress om kan gaan. Maar dit werkt eigenlijk alleen maar op korte termijn. Heb je langdurig last van stress dan kan dit cortisoloverschot allerlei klachten veroorzaken waaronder uitputting, spierafbraak, slaapproblemen gevoelens van onrust,hartkloppingen en een verminderde weerstand. Bij angstklachten heb je ook een verhoogd cortisolgehalte. Ben je dus al burn-out dan is de overstap naar angst- en paniekklachten dus niet zo heel erg groot. Het ligt namelijk in elkaars verlengde. Vandaar dat burn-out en angst vaak samengaan.

 

 

Wil jij weten of je burn-out bent? Download dan gratis dit complete e-book en kom er achter:

Hoe weet je of je burn-out bent? Lees er alles over en ontdek het zelf

 

 

 

Wanneer stoppen angstklachten bij burn-out?

Onze ervaring is dat als je met het herstel van je burn-out aan de slag gaat, je angstklachten ook vanzelf verdwijnen. Is dat niet het geval dan is er meestal meer aan de hand. Vaak liggen er dan andere problemen onder. Afhankelijk van de ernst van je klachten moeten we je dan soms doorverwijzen, zoals naar de huisarts of een praktijk voor specialistische zorg voor een gerichte behandeling. 

 

Angst: wat gebeurt er in je brein en lichaam

De delen die in je brein bij angst zijn betrokken zijn de amygdala, de hippocampus en de prefrontale cortex. Als er gevaar dreigt dan zet je brein zich onmiddellijk aan tot actie, nog voordat je de situatie goed hebt ingeschat. Je lichaam wordt met behulp van hormonen zoals adrenaline direct voorbereid op vluchten of vechten. Je zintuigen worden alerter, bloeddruk en hartslag gaan omhoog en spieren spannen zich. Intussen schat het denkende deel van ons brein in hoe gevaarlijk het is wat je ziet, hoort of voelt. Dat doet het door de situatie te vergelijken met informatie die ligt opgeslagen in het geheugen. Remt die hard rijdende automobilist wel of niet? Schreeuwt die man uit agressie of zingt hij een dronkenmanslied? Afhankelijk van deze rationele inschatting remt of stimuleert je je brein je angstreactie.

 

Je angstgevoelens overwinnen

Je klachten aanpakken begint met het niet meer voeden van het ‘angstmonster’ en jezelf niet meer onder druk zetten. Acceptatie, hoe moeilijk ook, geeft meer rust in je angstbeleving. Kijk eens kritisch naar de gedachten die angst oproepen. Waar ben je eigenlijk bang voor en hoe irreëel zijn deze gedachten? Dat maakt nog niet dat angstige gevoelens verdwijnen, maar je kunt ze wel beter relativeren en hierdoor hanteren. Daarnaast helpt het om naar buiten te gaan en regelmatig te bewegen waardoor je humeur verbetert en je meer energie krijgt. Praten over je angsten, zeker met gelijkgestemden, helpt om je angsten een plek te geven en er wat meer met afstand naar te kijken. Ook schrijven kan hierbij goed helpen.

Behandeling bij angstklachten

BoFit legt in haar begeleiding bij burn-outherstel juist niet de focus op de angst. Want waar je op focust wordt groter. Daarom kijken we naar wat de angst heeft gevoed en wat nodig is om fysiek, emotioneel en mentaal weer in balans te komen en te blijven. In veel gevallen gaan angstgevoelens dan vanzelf weg, tenzij er sprake is van ernstige generalisatie (als angst een gewoonte is geworden). Dan kan er naast de begeleiding van BoFit ook aanvullende behandeling via een therapeut nodig zijn. Kamp jij met angstgevoelens? Weet dat je ervan af kunt komen en vraag hulp als je er niet uit komt. Uiteindelijk kom je er weer sterker uit.

Wil jij van je angstklachten af? Neem direct contact met ons op!

 

4 oefeningen om direct angst en stress te verminderen

 

1. Bodyscan 1

Misschien wel een van de bekendste oefeningen als het gaat om ontspanning: de bodyscan. Bij deze oefening span je heel bewust de spieren van diverse lichaamsdelen aan. Daarna laat je ze weer los. Zo ga je je hele lichaam af. Hierdoor pak je ook de spieren waarvan je helemaal niet in de gaten hebt dat je ze aanspant.

Oefening:

Bekijk hier de bodyscanoefening in het filmpje van het Onze Lieve Vrouwen Gasthuis in Amsterdam:

2. Bodyscan 2

Bij deze oefening ga je net als bij de vorige bodyscan je hele lichaam af maar op een andere manier. In plaats van je spieren aan te spannen, laat je ze ontspannen door te bewegen. Doe dat zo lang als goed voor jou voelt. Hieronder vind je enkele voorbeeldoefeningen maar er zijn er vast nog meer te vinden. Maak uiteindelijk de combinatie van oefeningen die perfect bij jou past.

Oefening:

• Ga eerst staan, met beide voeten op de grond en houd enige afstand tussen je voeten.
• Begin met je hoofd en nek. Rol bijvoorbeeld heel voorzichtig je hoofd van voor naar achter. Doet dit pijn of vindt het je het lastig? Dan kun je ook je hoofd naar voren doen, met je kin op de borst. Weer terug en dan met je oor naar je schouder. Weer terug en je hoofd naar achteren. Maak dit rondje helemaal vol en herhaal.
• Rol dan je schouders omhoog, naar achteren, beneden en naar voren. En doe dit ook andersom, van voor naar achter.
• Draai even je polsen een paar keer en doe dat in beiden richtingen.
• Draai dan een paar keer met je bovenlijf heen en weer door je benen en heupen recht te houden en met je bovenlichaam van links naar rechts te zwaaien. Je armen zwiepen ontspannen om je lichaam heen.
• Maak met je heupen rondjes waarbij je je billen naar voren, opzij en achter stuurt. Zorg dat je je knieën niet buigt.
• Buig naar voren met rechte benen en laat je bovenlichaam ontspannen hangen. Zwaai dan een paar keer van links naar rechts. Zorg dat je hierbij ook je nek ontspant. Je kunt even ‘ja’ en ‘nee’ knikken.
• Rol dan heel langzaam, wervel voor wervel, weer omhoog. Blijf even steken waar je weerstand voelt en probeer hier nog meer te ontspannen (het mag geen pijn doen natuurlijk).
• Draai met je enkels een rondje naar links en naar rechts.   

 

3. Ademhalingsoefening

Bij angst, maar ook bij stress, zit je adem vaak hoog waardoor je niet voldoende zuurstof binnenkrijgt. Of je krijgt te veel zuurstof binnen door een te diepe ademhaling. Op termijn kun je dan gaan hyperventileren. Goed ademen betekent dat je naar je buik ademt. Met deze oefening gaat dat beter lukken. Als het je helpt, luister dan tijdens de oefening naar ontspannende muziek.

Oefening:

Adem iets korter in en wat langer uit. Zorg dat je buik op en neer gaat, maar doet dat zo natuurlijk mogelijk (niet te veel forceren). Je kunt bijvoorbeeld 3 tellen in en 4 tellen uit gebruiken en dit verlengen naar 4 in en 10 uit. Hier word je heel rustig en ontspannen van, en zo laat je je ademhaling langzaam naar je buik zakken. Volgens ademhalingstherapeut en schrijver Koen de Jong is deze oefening bij stressklachten het meest effectief om weer geheel te ontspannen.

 

4. Bewust wandelen

Door in stilte en met aandacht iets te doen, word je je veel bewuster van gevoelens en ervaringen dan wanneer je gehaast bent. Met de focus op de afwikkeling op je voeten voorkom je dat je met je aandacht bij je hoofd zit. Hierdoor komt je lichaam en hoofd tot rust én je leidt jezelf af van stress en angst.

Oefening:

Spreek met jezelf van tevoren af hoe lang je deze opdracht gaat doen. Bijvoorbeeld 5 minuten (zet eventueel een wekker). Je kunt dit in je huis of tuin doen door rondjes te lopen. Maar ook als je buiten aan het wandelen bent. Probeer tijdens deze oefening alle gedachten voorbij te laten gaan en hier niet te veel de aandacht op te focussen. Zet heel bewust de ene voet voor de andere en zo langzaam mogelijk. Voel wat er in je lichaam gebeurt. Registreer het, zonder er een heel verhaal van te maken (want dan zit je weer in je hoofd). Als je merkt dat je tempo opeens is toegenomen, vertraag dan weer. Je kunt tijdens deze oefening ook op je ademhaling letten.

 

Podcasts over angst en paniek

Wil je graag meer horen over angst en paniek? En luister je graag podcasts? In De Burn-out Podcast van BoFit besteden we onder andere aandacht aan burn-outgerelateerde klachten zoals angst en paniek. De afleveringen over angst kun je hier beluisteren:

Een visie op angst en paniek

Wat kun je doen bij angst en paniek?

Wat kan de partner doen bij angst- en paniekklachten?

 

 

 

Bronnen:

Cnv.nl

Bdd-info.nl

Nvvp.net

Mens-en-samenleving.infonu.nl

Hersenstichting.nl

Hersenstichting.nl

Huidinfo.nl

Elsevier – speciale editie ‘Ons brein’

Sochicken.nl | Jelle Hermus

Gezondheidsplein.nl